უკმოვახვენ სარკმელნი და შევაქციე პირი გზასა,
ვიხედვიდი, ვიქარვებდი კაეშნისა ჩემგან ზრდასა,
შორს ამიჩნდა ცოტა რამე, მოცურვიდა შიგან ზღვასა,
მფრინველად ვთქვი, ანუ მხეცად, სხვას ვამსგავსე მე-მცა რასა!

მაშორვიდა, ვერად ვიცან; მომეახლა, იყო ნავი;
ორთა კაცთა, ტანად შავთა, თვით პირიცა ედგა შავი;
იქით-აქათ მოსდგომოდეს, ახლოს უჩნდა ოდენ თავი,
გამოიღეს, გამიკვირდა იგი უცხო სანახავი.

გამოზიდნეს იგი ნავი, გამოიღეს ბაღსა წინა,
მიიხედნეს, მოიხედნეს, ვინ გვიჭვრეტსო, სადა, ვინა,
ვერა ნახეს სულიერი, ვერცა რამან შეაშინა;
მე იდუმალ ვიხედვიდი, სულ-ღებული ვიყავ შინა.

მით ნავიდაღმა მათ რომე გარდმოსვეს კიდობანითა,
აჰხადეს, ქალი გარდმოხდა უცხოთა რათმე ტანითა,
თავსა რიდითა შავითა, ქვეშეთ მოსილი მწვანითა,
მზესა სიტურფედ ეყოფის, იყოს მისითა გვანითა.

რა მობრუნდა ქალი ჩემკე, შემოადგეს სხივნი კლდესა,
ღაწვთა მისთა ელვარება ელვარებდა ხმელთა, ზესა;
დავიწუხენ თვალნი, ყოლა ვერ შევადგენ, ვითა მზესა,
უკმოვიხაშ კარი, ჩემგან მათი ჭვრეტა ვერა ცნესა.

მოვიხმენ ოთხნი მონანი, ჩემსა წინაშე მდგომელნი,
ვუჩვენე: “ჰხედავთ, ინდოთა ტყვედ ჰყვანან შუქნი რომელნი?
ჩაეპარენით, ჩაედით წყნარად, ნუ ჩქარად მხლტომელნი,
მოგყიდონ, ფასი მიეცით, რისაცა იყვნენ მნდომელნი.

თუ არ მოგცენ, ნუღა მისცემთ, წაჰგვარეთ და დახოცენით,
მოიყვანეთ ისი მთვარე, ქმენით კარგად, ეცადენით!”
ჩემნი ყმანი ზედადაღმა ჩაეპარნეს, ვითა ფრენით,
დაევაჭრნეს, არ მოჰყიდეს, შავნი ვნახენ მეტად წყენით.

“Day was slowly declining when I rose and opened the window,
Wishing to shake off the sadness I felt increasing within me;
I turned my eyes towards the sea where I suddenly saw In the distance
Something that looked like a bird or a beast afloat on the waters.

“When it came nearer I saw that the thing was a very small vessel,
In which were seated two negroes who looked more like giants than mortals.
Cautiously looking about them they slowly approached the sea coast.
They nimbly leaped onto the sand, reassured that no one was watching.

“Dragging the boat ashore, they stopped in front of the garden.
Here, once again, they looked to see that no one was watching.
Seeing nothing to alarm them, no living creature or being,
For I was concealed in my chamber and watched from behind the curtain,

“They unloaded the vessel and placed a very large chest near the garden.
When they lifted the lid out stepped a beautiful maiden
Clad in a bright green dress, half-concealed by a flimsy black mantle.
Such radiant light did she scatter that the brightness dazzled my eyes.

“When she turned her face towards me, radiant rays rose above her.
The light of her cheeks flashed far over the land and the sky.
I blinked my eyes, for to gaze upon her was to gaze on the sun.
I quietly closed the window unperceived by them whom I watched.

“Thereat I summoned four slaves to appear at once before me.
I said to them: ‘Behold! what a beauty those negroes have captured!
Now I command you to hasten to them, yet calmly approach them.
Ask them to sell her. Give them whatever they ask for that maiden.

“If they refuse to sell her then seize her by force and slay them.
Go, fulfil my command. Bring me that moon-like maiden”,
As quick as if they had wings my slaves went down to the seashore.
Though they entreated and bargained the blacks were deaf to their pleadings

მე სარკმელთა გარდავადეგ. რა შევიგენ, არ მოჰყიდეს,
მევუზახენ: “დახოცენით!” დაიპყრნეს და თავსა სჭრიდეს;
იგი ზღვასა შეასრივნეს, შემოადგეს ქალსა, სცვიდეს;
ჩავეგებე, გამოვჰგვარე, ზღვის პირს ხანსა არ დაზმიდეს.

რა გიამბო ქება მისი, რა სიტურფე, რა ნაზობა!
ვფიცავ, რომე იგი მზეა, არა ჰმართებს მზესა მზობა!
ვინ გაიცდის შუქთა მისთა, ვინ-მცა ვით ქმნა ნახაზობა!
მე თუ დამწვავს, აჰა მზად ვარ, აღარ უნდა ამას მზობა!”

ესე სიტყვა დაასრულა, ფატმან იკრნა პირსა ხელნი;
ავთანდილსცა აეტირნეს, გარდმოყარნა ცრემლნი ცხელნი;
ერთმანერთი დაავიწყდა, მისთვის გახდეს ვითა ხელნი,
ღვარმან, ზედათ მოდენილმან, გააწყალნა ფიფქნი თხელნი.

მოიტირეს.ყმამან უთხრა: “ნუღარ გასწყვედ, გაასრულე”.
ფატმან იტყვის: “მივეგებე, გული მისთვის ვაერთგულე,
გარდვუკოცნე ყოვლი ასო, თავი ამად მოვაძულე,
ზედა დავსვი ტახტსა ჩემსა, შევეკვეთე, გავესულე.

ვჰკადრე: “მითხარ, ვინ ხარ, მზეო, ანუ შვილი ვისთა ტომთა?
იმა ზანგთა სით მოჰყვანდი შენ, პატრონი ცისა ხომთა?”
მან პასუხი არა მითხრა მე სიტყვათა ესეზომთა,
ას-ნაკეცი წყარო ვნახე ცრემლთა, მისგან მონაწთომთა.

რა მივაჭირვე კითხვითა, მეტითა საუბარითა,
გულ-ამოხვინჩვით ატირდა მით რათმე ხმითა წყნარითა;
ბროლ-ლალსა ღვარი ნარგისთა მოსდის გიშრისა ღარითა;
მისი მწვრეტელი დავიწვი, გავხე გულითა მკვდარითა.

მითხრა: “შენ ჩემთვის, დედაო, ხარ უმჯობესი დედისა,
რას აქმნევ ჩემსა ამბავსა, ზღაპარი არის ყბედისა!
ღარიბი ვინმე, შემსწრობი ვარ უბედოსა ბედისა;
თუ რაცა მკითხო, ძალი-მცა გიგმია არსთა მხედისა!”

“But when I saw to my rage that the blacks would not yield up the maiden
Slay them!’ I cried and straightway my slaves drew their knives and killed them.
They seized them and cut off their heads and hurled them into the waters.
Then they conveyed her to me. I eagerly ran to meet her.

“How can I praise the exquisite charms of her heavenly beauty!
She, not the sun, is the sun, so gloriously bright is her radiance.
She is beyond all description, for eyes that behold her are blinded.
I am willing to be scorched and consumed by the fires she has kindled”.

When she had ended these words she tore her face and wept loudly.
Avtandil also abandoned himself to unrestrained weeping.
Thoughts of that sun-like maiden deprived them of peace and of reason.
Tears flowing down from above now melted the new-fallen snowflakes.

Heaving a sigh he said: “Go on with your story, Patman”.
Patman continued: “I gave my heart and soul to that maiden.
Though she was wearied she suffered herself to be kissed and admired.
I made her sit on the couch and gently soothed and caressed her.

“’Tell me, O sun, who are you and who were those men?’ I asked her.
Where have you come from, where is your road, O star of heaven?’
But she was silent and said not a word nor gave me an answer,
Save from her eyes her tears poured down in unceasing streams.

“O how I begged her to speak, entreated and pressed her with questions.
Softly she wept and sighed as sobs burst forth from her bosom.
Streams flowed through jet from narcissus pools over crystal and ruby,
Gazing upon her I burned and my heart sank fainting within me.

“’You are a stranger”, she said, ‘yet more loving to me than a mother.
Since I am doomed by fate unavailing is all I may tell you.
Fate has made it my lot to wander alone in my sorrow.
Speak not to me, I implore you, lest God cast His curses upon you”,

ვთქვი: “უჟამოდ არ წესია მოყვანა და მზისა ხმობა;
მომყვანელი გაშმაგდების და წაუვა ერთობ ცნობა;
ხმობა უნდა ჟამიერად, სააჯოსა ყოვლსა თხრობა.
რად არ ვიცი ამა მზისა საუბრისა უჟამობა?”

ავიყვანე იგი პირ-მზე ნაქები და ვერ ვთქვი უქი;
სურვილმან და მზემან მისმან, ძლივ დავმალე მისი შუქი,
ჩამოვჰბურე მრავალ-კეცი სტავრა მძიმე, არ-სუბუქი;
ცრემლსა სეტყვს და ვარდსა აზრობს, წამწამთაგან მოქრის ბუქი.

მოვიყვანე შინა ჩემსა იგი პირ-მზე ტანით ალვით,
მოვუკაზმე სახლი ერთი, შიგან დავსვი მეტად მალვით;
არვის ვუთხარ სულიერსა, შევინახე ფარვით, კრძალვით,
ერთი ზანგი ვამსახურე; მე შევიდი, ვნახი ხალვით.

ვით გიამბო საკვირველი მე, გლახ, მისი ყოფა-ქცევა,
დღე და ღამე გაუწყვედლად ტირილი და ცრემლთა ფრქვევა!
შევეხვეწი: “დადუმდიო”, წამ ერთ ჰქონდის ჩემი თნევა.
აწ უმისოდ ვით ცოცხალ ვარ, ჰაი ჩემთვის, ვაგლახ მე, ვა!

შინა შევიდი, მას წინა ედგის ცრემლისა გუბები,
შიგან სისხლისა მორევსა ეყრდნის გიშრისა შუბები,
მელნისა ტბათათ იღვრების სავსე სათისა რუბები,
შუა ძოწსა და აყიყსა ჭვირს მარგალიტი ტყუბები.

ჟამი ვერ ვპოვე კითხვისა ნიადაგ ცრემლთა ღვრისაგან,
თუ-მცა მეკითხა: “ვინა ხარ, ეგრე გასრული რისაგან?”
მჩქეფრად სისხლისა ნაკადი მოსდის ალვისა ხისაგან,
მას ხორციელი ვით გასძლებს სხვა, კიდეგანი ქვისაგან!

არად უნდის საბურავი, არცა წოლა საგებლითა,
მიწყივ იყვის რიდითა და მით ერთითა ყაბაჩითა,
მკლავი მისი სასთაულად მიიდვის და მიწვის მითა,
ძლივ ვაჭამი ცოტა რამე ათასითა შეხვეწითა.

“’He who attempts’, I thought, ‘to make the sun rise at midnight
Is mad without doubt and wholly devoid of wits and of reason.
A request however prudently phrased or expressed must be timely.
Patience will gain me her trust and time reassure and calm her”.

“Then I conducted the maiden whose praises no mortal can utter.
Though she Was dressed in brocades and thick folds of satin and velvet,
Yet they could scarcely conceal the eye-blinding rays of her brightness!
Tears fell like hail, the roses were frosted, and blasts burst from lashes”.

“Thus I led to my home that sun-faced and cypress-formed maiden.
I furnished a chamber, a secret retreat where I stealthily took her.
Here I concealed that sun of all suns from curious eyes.
I and a servant who served her were the only persons who saw her.

“How can I tell you in words the heart-rending sorrow she suffered,
Of the unceasing torrents of tears she shed in her anguish?
If I entreated her she ceased weeping for but a moment.
Alas! Woe is me! I marvel how I can live without her!

“Never ceasing to weep, large pools of tears stood before her.
The jet-black abyss of her eyes was concealed by ebony lances,
And from the ebony lakes tears of blood flowed profusely,
Twin ranks of pearls glittered bright between the coral and ruby.

“Such was her grief that I dared not inquire the cause of her sorrow.
If I but asked: ‘Who are you’?’ or ‘Why do you weep so sorely?’
Like a fountain or stream of blood would the tears flow from the aloe.
Only a heart of stone could endure such torturing anguish!

“She would not lie on a mattress, nor cover herself with a blanket,
But would envelop herself in her beautiful jet-black mantle.
Then with her head on her arm she would lie on the floor and sleep.
Though I begged with a thousand entreaties she barely ate a morsel

სხვა გიამბო საკვირველი რიდისა და ყაბაჩისა;
ვარ მნახავი ყოვლისავე უცხოსა და ძვირფასისა,
მაგრა მისი არა ვიცი, ქმნილი იყო რაგვარ რისა:
სილბო ჰქონდა ნაქსოვისა და სიმტკიცე – ნაჭედისა.

მან ტურფამან სახლსა ჩემსა ეგრე დაყო ხანი დიდი.
ვერ გავანდევ ქმარსა ჩემსა, შესმენისა მქონდა რიდი;
ვთქვი: ” თუ ვუთხრობ, ვიცი, დარბაზს გაამჟღავნებს ისი ფლიდი”.
ესე მეყო საგონებლად, კვლა შევიდი, კვლა გავიდი.

ვთქვი: “თუ არ ვუთხრა, რა ვუყო ჩემგან რა მოეგვარების?
არცა რა ვიცი, რა უნდა, რა ვისგან მოეხმარების;
ქმარი რა მიგრძნობს, მო-ცა-მკლავს, ვეღარა მომეფარების;
ვითა დავმალო ნათელი, ვინ მზესა დაედარების?!

მე, გლახ, მარტომან რა ვუყო, მიმატებს ცეცხლთა დებასა!
მო და გავანდო, ნუ შევალ უსენის შეცოდებასა;
არ გამამჟღავნოს, ვაფიცო, თუ მომცემს იმედებასა,
სულსა ვერ წასწყმედს, ვერა იქმს ფიცისა გაცუდებასა.

მივე მარტო, ქმარსა ჩემსა ველაღობე, ველაციცე,
მერმე ვუთხარ: “გითხრობ რასმე, მაგრა პირველ შემომფიცე,
არვის უთხრა სულიერსა, საფიცარი მომეც მტკიცე”.
ფიცი ფიცა საშინელი: “თავიცაო კლდესა ვიცე!

რაცა მითხრა, სიკვდილამდის არვის ვუთხრა სულიერსა,
არა ბერსა, არა ყმასა, მოყვარესა, არცა მტერსა”.
მერმე ვუთხარ ყველაკაი უსენს, კაცსა ლმობიერსა:
მოდი, მომყევ აქა სადმე, მე, გიჩვენებ მზისა ფერსა.

ადგა, ამყვა და წავედით, შევლენით კარნი სრისანი.
უსენ გაჰკვირდა, გა-ცა-კრთა, რა შუქნი ნახნა მზისანი;
თქვა: “რა მიჩვენე, რა ვნახე, რანია, ნეტარ, რისანი?!
თუ ხორციელი არის-მცა, თვალნიმცა მრისხვენ ღმრთისანი!”

“I have beheld magnificent goods of inestimable value,
But never the like of the marvellous mantle and veil that adorned her.
Whether the stuff was woven or of what It was made, I know not.
It was soft and dainty, yet firm and strong as iron.

“Day after day passed by since that malden first came to our city.
I still kept her concealed for I trusted not even my husband.
What shall I do?’I thought, ‘He is fickle and not to be trusted.
If I confide in the rascal he will go to court and betray me.

“‘Yet how can I help her alone? What can I do without him?
I know not what she desires, nor do I know how to help her.
If my husband discovers her here, he will go to the king and inform him.
How long can I hide her’, I wondered. ‘Can I keep her concealed forever?”

“I thought of how helpless I was, of the danger of keeping her longer.
Come, I will trust him for once. Why should. I wrong or offend him?
I will make him swear and promise not to reveal my secret.
He would not damn his soul; he will not break an oath!

Thereat I went to Usen. I caressed and treated him fondly.
Then with a smile I told him: ‘I have something to tell you.
But first you must give me your word you will tell it to no human being.
May I”, he swore. ‘beat my head on the rocks if I ever betray you!”

“‘I solemnly pledge”, he said. ‘and give you my word of honour
Never to reveal your secret While there is breath within me’,
Then I told him of the maid. And of how I had found her.
Come. I will take you to her; I will show you that sun-like maiden”.

“Quickly he rose and we went at once to that maiden’s retreat.
When he beheld her he started and was seized with a terrible trembling.
Awed though he Was, he exclaimed: ‘What a marvel! what a sight you show me!
God cast His curses upon me if the maid is an earthly being!”

ვთქვი, თუ: “არცა რა მე ვიცი ამისი ხორციელობა,
რაცა არ გითხარ, მის მეტი არა მაქვს მეცნიერობა;
მე და შენ ვჰკითხოთ, ვინ არის, ვისგან სჭირს ისი ხელობა,
ნუთუ რა გვითხრას, ვეაჯნეთ, ქმნას დიდი ლმობიერობა”.

მივედით, გვქონდა ორთავე კრძალვა მისისა კრძალისა;
ვჰკადრეთ, თუ: “მზეო, სახმილი გვედების შენგან ალისა,
გვითხარ, რა არის წამალი მთვარისა შუქ-ნამკრთალისა?
რას შეუქმნიხარ ზაფრანად შენ, ფერად მსგავსი ლალისა?”

რაცა ვჰკითსეთ, არა ვიცი, ესმა, ანუ არ ისმენდა:
ვარდი ერთგან შეეწება, მარგალიტსა არ აჩენდა;
გველნი მოშლით მოეკეცნეს, ბაღი შეღმა შე-რე-შენდა,
მზე ვეშაპსა დაებნელა, ზედა რადმცა გაგვითენდა!

ვერა დავჰყარეთ პასუხი ჩვენ საუბრითა ჩვენითა:
ვეფხი-ავაზა პირ-ქუშად ზის, წყრომა ვერ ვუგრძენითა.
კვლაცა ვაწყინეთ, ატირდა მჩქეფრად ცრემლისა დენითა,
არა ვიციო, მიმიშვით!- ეს ოდენ გვითხრა ენითა.

დავსხედით და მას თანავე ვიტირეთ და ცრემლი ვლამეთ,
რაცა გვეთქვა, შევინანეთ, სხვამცა რაღა შევიწამეთ!
ძლივ ვიაჯეთ დადუმება, დავადუმეთ, დავაამეთ,
ჩვენ მივართვით ხილი რამე, მაგრა ვერა ვერ ვაჭამეთ.

უსენ იტყვის: “ბევრ-ათასნი ჭირნი ამან ამიხოცნეს;
ესე ღაწვნი მზისად ხმანან, კაცთაგანმცა ვით იკოცნეს!
უმართლეა, ვერ-მჭვრეტელმან თუ პატიჟნი იასოცნეს,
მე თუ შვილნი მირჩევნიან, ღმერთმან იგი დამიხოცნეს!”

მას ვუჭვრიტეთ დიდი ხანი, წამოვედით სულთქვმით, ახით;
შეყრა გვიჩნდის სიხარულად, გაყრა დიდად ვივაგლახით;
ვაჭრობისა საქმისაგან მოვიცალით, იგი ვნახით,
გული ჩვენი გაუშვებლად დაეტყვევნეს მისით მახით.

“I said: ‘Such beauty as hers surpasses all mortal conception.
Nor have my eyes’, Said I ‘ever seen such heavenly beauty!
All that I know about her is what I have told you, my Usen.
Come, let us ask from where she has come, and the cause of her sorrow”,

“Usen and I approached her and made her a deep salutation,
Said we: ‘O sun, for your sake a furnace of flames consumes us.
Tell us, we pray, what cure can we find for the moon that is waning?
Why have your coral and ruby the sickening hue of the saffron?’

“I do not know if she heard our prayers and our requests;
The red roses clinging together did not reveal the pearls.
Her ringlets like serpents were spread in disorder over the roses,
And the bright sun was eclipsed by the dragon, and night fell upon us.

“Nothing we said, no entreaties, no prayers could induce her to answer.
But she sat sullen of countenance, silent, crouched like a panther.
Vexed at our words she burst into tears and redoubled her weeping.
All she would say was: ‘Go! leave me alone! I entreat you’.

Usen and I sat down and wept together with her.
We regretted speaking to her and questioned her no more.
We did all we could to soothe her, trying to calm her fears.
We offered her fruit and sweets, but we could not make her eat them.

“’Patman, the sight of that maiden has banished my woes’, said Usen.
Only the sun is her equal. Man is not fit to touch her.
Better be blind than increase your anguish by gazing upon her.
If I prefer my children to her may the Lord curse and slay them!”

“Long did we bask in her beauty, then with deep sighs we departed.
Being with her was delight but the parting, alas, was a torture.
When we had leisure from trade we spent the time in her presence.
Our hearts were imprisoned and caught in a net she had thrown about us.

რა გარდახდა ხანი რამე, გამოვიდეს ღამე-დღენი,
უსენ მითხრა: “არ მინახავს ძოღანდითგან მეფე ჩვენი.
მივაზირებ, წავალ, ვნახავ, ვუდარბაზო, ვუძღვნა ძღვენი”.
მოვახსენე: “დია, ღმერთო, ბრძანებაა ეგე თქვენი!”

უსენ ტაბაკსა დააწყო მარგალიტი და თვალები.
დავჰვედრე: “დარბაზს დაგხვდების დარბაზის ერი მთრვალები;
ამა ქალისა ამბავსა, მომკალ, თუ არ ეკრძალები”.
კვლა შემომფიცა: “არ ვიტყვი, თავსაცა მეცეს ხრმალები!”

უსენ მივიდა, ხელმწიფე დაჰხვდა ნადიმად მჯდომელი-
უსენ არიფი მეფისა, მეფეა მისი მნდომელი-
წინა მიისვა, შეიძღვნა, ძღვენი მიართვა რომელი.
აწ ჰნახო მთრვალი ვაჭარი, ცქაფი, უწრფელი მწთომელი.

რა მეფემან უსენს წინა სვა მრავალი დოსტაქანი,
კვლა შესვეს და კვლა აუვსნეს სხვა ფარჩნი და სხვა ჭიქანი.
დაავიწყდეს იგი ფიცი, რა მუსაფი, რა მაქანი!
მართლად თქმულა: “არა ჰმართებს ყვავსა ვარდი, ვირსა რქანი”.

უთხრა დიდმან ხელმწიფემან უჭკუოსა უსენს, მთრვალსა:
“დია მიკვირს, საძღვნოდ ჩვენად სით მოიღებ ამა თვალსა,
მარგალიტსა დიდროანსა, უმსგაცსოსა ჰპოვებ ლალსა?
ვერ გარდვიხდი, თავმან ჩემმან, ძღვენთა შენთა ნაათალსა”.

თაყვანის-სცა უსენ, ჰკადრა: “ჰე მაღალო ხელმწიფეო,
ზეცით შუქთა მომფენელო, მარჩენელო არსთა, მზეო!
რაცა სხვა მაქვს, ვისი არის ოქრო, თუნდა საჭურჭლეო?
დედის მუცლით რა გამომყვა? მბოძებია თქვენგან მეო.

ამას გკადრებ, თავმან თქვენმან, არა გმართებს მადლი ძღვნისა;
სხვა რამე მითქს სასძლო თქვენი, შესართავი თქვენის ძისა;
მას უცილოდ დამიმადლებთ, ოდეს ჰნახოთ მსგავსი მზისა,
მაშინ მეტად გაამრავლოთ თქვენ ბრძანება ნეტარძისა”.

“Thus the time passed and once, my husband came and told me:
Three days have gone and during this time I have not seen our sovereign.
Now I shall go and pay my respects and take with me presents’.
If that is your Wish’, I told him, ‘then go. Delay no longer’.

“Usen then placed on a tray the rarest of pearls and jewels.
I said to him: ‘At court you will meet the wine-flushed nobles,
Better destroy me first than disclose that milden’s existence!
Usen declared: ‘May swords strike my head if I ever betray you!”

“When he arrived at court, the monarch was sitting and feasting,
But on beholding Usen he bid him sit down beside him.
He was pleased with the beautiful jewels Usen had brought him.
Now you shall see how a merchant behaves when free with the goblet.

“Wine flowed in streams and the monarch and Usen drained many a goblet.
Tankards and bowls were refilled and the hall resounded with laughter.
Oaths were forgotten and Korans and Meccas no longer existed.
Horns cannot beautify asses nor sweet roses the crow or the raven.

“The great king said to my husband, that witless and Iightminded drunkard:
Usen, the beautiful jewels you have brought me truly amaze me.
Where did you find such huge and magnificant rubies and pearls’
No, I can never repay nor return you one tenth for your present’.

“’Illustrious King’, said Usen. bowing low before him,
“You are the shedder of beams from above, our strength and supporter.
Whose are my riches, O King, if not yours, be it gold or rare jewels?
I am indebted to you for all my treasures, your highness!

“’Why do you speak of gratitude? No, it becomes not a sovereign.
I have a bride for your son; a maiden whose charms have no rival.
When you behold that maiden then will your majesty thank me.
Then will you say that the Lord has made you the happiest of sovereigns

რას ვაგრძელებდე! გატეხა ფიცი, სიმტკიცე სჯულისა,
უამბო პოვნა ქალისა, მჭვრეტთაგან მზედ სახულისა.
მეფესა მეტად ეამა, მიეცა ლხინი გულისა,
უბრძანა დარბაზს მოყვანა, სრულ-ქმნა უსენის თქმულისა.

მე აქა ჩემსა ამოდ ვჯე, მუნამდის არ მიკვნესია.
შემოდგა კარსა მეფისა მონათა უხუცესია,
თანა ჰყვა მონა სამოცი, ვით ხელმწიფეთა წესია,
მოვიდეს; მეტად გავკვირდი, ვთქვი: “რამე საქმე ზესია”.

მისალამეს, “ფატმან! – მითხრეს – ბრძანებაა ღმრთისა სწორთა:
დღეს რომელი უსენ შესძღვნა ქალი, მსგავსი მზეთა ორთა,
აწ მოგვგვარე, წავიყვანოთ, ვლა არ გვინდა გზათა შორთა”.
ესე მესმა, დამტყდეს ცანი, რისხვა ღმრთისა ეცა გორთა.

მე გაკვირვებით კვლა ვჰკითხე: “რა ქალი გინდა, რომელი?”
მათ მითხრეს: “უსენ შემოსძღვნა პირი ელვათა მკრთომელი”.
არას მარგებდა, დაესკვნა დღე ჩემი სულთა მხდომელი,
ავთრთოლდი, ავდეგ ვეღარა, ვერცა ქვე ვიყავ მჯდომელი.

შევე, ვნახე იგი ტურფა მტირალად და ცრემლ-დასხმულად,
ვჰკადრე: “მზეო, ბედმან შავმან ვით მიმუხთლა, ჰხედავ, რულად!
ცა მობრუნდა რისხვით ჩემკე, იავარ-მყო, ამფხვრა სრულად,
შემასმინეს, მეფე გითხოვს, ვარ ამისთვის გულ-მოკლულად”.

მან მითხრა: “დაო, ნუ გიკვირს, ეგე რაზომცა ძნელია!
ბედი უბედო ჩემზედა მიწყივ ავისა მქმნელია.
კარგი რამ მჭირდეს, გიკვირდეს, ავი რა საკვირველია!
სხვა-და-სხვა ჭირი ჩემ ზედა არ ახალია, ძველია”.

თვალთათ ვითა მარგალიტი გარდმოყარა ცრემლი ხშირი,
ადგა ასრე გულ-უშიშრად, ვეფხი იყო, ანუ გმირი,
ლხინი ლხინად არად უჩნდა, მართ აგრევე ჭირად ჭირი.
მთხოვა, გარე აჯიღითა მოიბურა ტანი, პირი.

Why should I lengthen my speech? He broke the pledge he had given.
Thus he disclosed my secret, told all he knew of that maiden.
Melik, the king, was delighted and the news filled his heart with gladness.
He gave command that the maid be at once conveyed to his palace.

“Meanwhile I sat in my chamber whiling my hours in leisure,
To my surprise the chief of the royal slaves entered my chamber.
Sixty black slaves were behind him all armed and awaiting his order.
I was astonished and thought: ‘What business have they, what mission?”

“Bowing before me, he said: ‘We come in the name of the sovereign.
Usen has promised the king a maiden who rivals two suns.
Now by his majesty’s order we have come to convey her away’.
Thus did the Lord in His wrath heap upon me a mountain of curses.

“Thereat I asked in amazement: ‘Tell me what maid have you come for?”
They said to me: ”The one with the face that flashes forth lightning’.
Woe! I could do nothing. Would to God I had perished that moment!
I was so struck by the news that I thought I would faint in my anguish.

“Straightway I rose and went to the maid who sat silently weeping.
I said to her: ‘O sun, black fate has cruelly deceived me.
It has frustrated my hopes and hurled down its vengeance upon me.
The sovereign summons you, sun. He desires your presence before him’.

“She said to me: ‘O sister, why marvel at woes and afflictions!
Fate has condemned me to suffering, made me the plaything of evil.
You should not marvel at evil but at good if it happens to me.
Sorrow no longer surprises but lies like a load in my bosom’.

“Bright like a sparkling pearl was each tear that fell from her eyes.
Yet she rose before me fearless and proud like a panther.
Joy was as naught to her now, nor did woe seem woe any longer.
She only asked for a cloak or a veil to conceal her completely.

შევე საჭურჭლეს, რომელსა ფასი არ დაედებოდა,
თვალ-მარგალიტი ავიღე, რაც ოდენ ამეღებოდა,
თვითო და თვითო თვითოსა ქალაქსა ეფასებოდა,
მივე, მას წელთა შევარტყი, შავ-გული ვისთვის კვდებოდა.

ვარქვი: “ჩემო, განაღ სადმე გეხმარების ესეგვარი”.
მათ მონათა ხელთა მივეც იგი პირი, მზისა დარი.
ცნა მეფემან, მოეგება; ჰკრეს ტაბლაკსა, გახდა ზარი;
იგი მივა თავ-მოდრეკით წყნარი, არას მოუბარი.

ზედა მოატყდა მჭვრეტელი, გახდა ზათქი და ზარები,
ვერ იჭირვიდეს სარანგნი, მუნ იყო არ-სიწყნარები;
იგი რა ნახა მეფემან, საროსა მსგავსი ნარები,
გაკრთომით უთხრა: “ჰე, მზეო, აქა ვით მოიგვარები?”

ვით მზემან, მისნი მჭვრეტელნი შექმნნა თვალისა მფახველად;
მეფემან ბრძანა: “გამხადა ნახული მე უნახველად,
ღმრთისაგან კიდე ვინ-მც იყო კაცი ამისად მსახველად!
ჰმართებს ამისთა მიჯნურთა, ხელნი თუ რბოდენ, გლახ, ველად!”

გვერდსა დაისვა, ეუბნა ტკბილითა საუბარითა:
მითხარო, ვინ ხარ, ვისი ხარ, მოსრული ვისით გვარითა?
მან არა გასცა პასუხი პირითა, მზისა დარითა;
თავ-მოდრეკილი დაღრეჯით ქვე ზის ცნობითა წყნარითა.

არ ისმენდა მეფისასა, რასა გინდა უბრძანებდა,
სხვაგან იყო გული მისი, სხვასა რასმე იგონებდა;
ვარდი ერთგან შეეწება, მარგალიტსა არ აღებდა,
მჭვრეტნი მისნი გააკვირვნა, რასა-მცა ვინ იაზრებდა!

მეფე ბრძანებს: “რა შევიგნათ, გული ჩვენი რით იხსნების?
ამა ორთა კიდეგანთა აზრი არა არ იქმნების:
ან ვისიმე მიჯნურია, საყვარელი ეგონების,
მისგან კიდე არვისად სცალს, ვეღარცა ვის ეუბნების.

“Straightway I went to my room where I kept all my jewels and treasures.
There I selected the best and most brilliant of pearls and of jewels.
Each lovely pearl was worth far more than a prosperous city.
I girded a belt round her waist full of these pearls and jewels.

“Take this with you, my dear one; perhaps you may need it’, I told her.
Weeping. I gave her away to the chief of the slaves of the sovereign.
Warned of her coming. The king advanced with joy to receive her.
But she was silent and grave as she calmly and slowly approached him.

“Multitudes flocked round about her; all was one din and confusion.
Guards could not keep off the crowds, nor stop their clamour and uproar.
When Melik beheld her, coming towards him, he said in amazement:
O sun, have you come here from heaven? Who are you, where is your country?”

“Sun-like, she dazzled and blinded the eyes of all who beheld her.
I have seen wonderful sights but none can be likened to this one.
Who but the Lord of Heaven can conceive or create such beauty?
He who beholds her is dazzled; he who loves her is maddened.

“The king made her sit beside him, addressed her with eloquent phrases:
Tell me, O sun’, he said. ‘who are you? From where have you journeyed?”
But she replied not a word and sadly continued her silence.
And though she sat silent and sad, there was grace and pride in her bearing.

Though he discoursed she heard not nor showed any sign she was listening.
Her mind seemed to be elsewhere, a prey to bitter reflections.
Roses were glued to each other and the pearls were enveloped in darkness.
All were awed, and the longer they gazed the more did they marvel.

“’Would she but speak’, thought the king, ‘and assuage the fires in our bosoms.
From where has she come and why? and where is she going, I wonder?
Truly, She must be in love and absorbed in thoughts of her lover.
She has no eyes for man save for him of whom she is thinking.

ანუ არის ბრძენი ვინმე, მაღალი და მაღლად მხედი,
არცა ლხინი ლხინად უჩანს, არცა ჭირი ზედას-ზედი;
ვით ზღაპარი, ასრე ესმის უბედობა, თუნდა ბედი,
სხვაგან არის, სხვაგან ფრინავს, გონება უც ვითა ტრედი.

ღმერთმან ქმნას, შინა მოვიდეს ძე ჩემი გამარჯვებული,
მე დავა ხედრო ესე მზე, და-, მისთვის დამზადებული;
მან ათქმევინოს ნუთუ რა, ჩვენცა ვცნათ გაცხადებული,
მუნამდის მთვარე შუქ-კრთომით ჯდეს, მზისა მოშორვებული”.

ხელმწიფისა შვილსა გითხრობ კარგსა ყმასა, გულოვანსა,
უებროსა ზნედ და თვალად, შვენიერსა პირსა, ტანსა;
მაშინ ლაშქარს წასრულ იყო, მუნ დაჰყოფდა დიდსა ხანსა,
მამა მისთვის ამზადებდა მას, მნათობთა დასაგვანსა.

მოიღეს, ტანსა ჩააცვეს შესამოსელი ქალისა,
მას ზედა შუქი მრავალი ჩნდა მნათობისა თვალისა,
დაადგეს თავსა გვირგვინი ერთობილისა ლალისა,
მუნ ვარდსა ფერი აშვენებს ბროლისა გამჭვირვალისა.

მეფემან ბრძანა: “მოკაზმეთ საწოლი უფლის-წულისა!”
დაუდგეს ტახტი ოქროსა, წითლისა მაღრიბულისა;
ადგა თვით დიდი ხელმწიფე, პატრონი სრისა სრულისა,
მას ზედა დასვა იგი მზე, ლხინი მჭვრეტელთა გულისა.

უბრძანა ცხრათა ხადუმთა დადგომად მცველად კარისად;
ხელმწიფე დაჯდა ნადიმად, მსგავსად მათისა გვარისად;
უბოძა უსენს უზომო მუქფად მის მზისა დარისად.
სცემენ ბუკსა და ტაბლაკსა მოსამატებლად ზარისად.

გააგრძელეს ნადიმობა, სმა შეიქმნა მეტად გრძელი,
ქალი პირ-მზე ბედსა ეტყვის: “რა ბედი მიც ჩემი მკლველი!
სადაური სად მოსრულ ვარ, ვის მივჰხვდები ვისთვის ხელი,
რა ვქმნა, რა ვყო, რა მერგების, სიცოცხლე მჭირს მეტად ძნელი!”

“’Or she may be some superior being, surpassing all mortals.
Though sorrow is heaped upon her she seems indifferent to sorrow.
Happiness, joy and misfortune are mere fairy stories to her.
She flies elsewhere, and her thoughts like a dove soar high in the heavens.

“He said: ‘God grant that my son return from his battles triumphant.
And when he comes I shall wed him at once to this sun-like maiden.
Then will she tell him her story and reveal the cause of her silence.
Let the waning moon await the approaching daylight’.

“Now let me tell you of him whom the monarch desired for her husband.
He was a noble and chivalrous prince, of surpassing beauty.
At that time he was fighting in far-distant lands contending for glory.
Meanwhile Melik-Surkhav had ordered that she should be honoured.

“She was arrayed in rich garments befitting a royal princess.
The robes were embellished with many a ray of glittering jewels.
And on her head they placed a crown made of one single ruby.
Over the rose flowed the lucid and flashing bright rays of the crystal.

“’Let her apartment’, commanded the king, ‘be magnificently furnished.’
They also set up for her a throne of Occident gold.
The king, that great sovereign, rose and went to the maid with his nobles;
Taking her hand he placed the sun of heavens on the throne.

Nine black slaves were commanded to stand at the door of her chamber.
Melik-Surkhavi returned to his guests and continued the feasting.
Grateful to Usen he gave him In return immeasurable presents.
Louder and louder resounded the sounds of the drums and the trumpets.

“Hour after hour passed In mirth with the richest of wines flowing freely.
Meanwhile the malden lamented: ‘By fate I am doomed and forsaken.
Where have I come and whither’!’ For whom, O woe, am I destined?
Father of Mercy, sustain me; help me, I pray, in my trials’.

კვლაცა იტყვის: “ნუ დავაჭნობ შვენებასა ვარდთა ფერსა,
ვეცადო რას, ნუთუ ღმერთმან მომარიოს ჩემსა მტერსა!
სიკვდილამდის ვის მოუკლავს თავი კაცსა მეცნიერსა?
რა მისჭირდეს, მაშინ უნდან გონებანი გონიერსა!”

ხადუმნი უხმნა, უბრძანა: “ისმინეთ”, მოდით ცნობასა!
მოღორებულ ხართ, დამცთარ ხართ თქვენ ჩემსა პატრონობასა,
დამცთარა თქვენი პატრონი, ჩემსა თუ ლამის სძლობასა,
ჩემთვის ბუკსა და ტაბლაკსა ცუდად, გლახ, იცემს, ნობასა.

არ ვარგ ვარ თქვენად დედოფლად, ჩემი გზა კიდეგანია;
მაშოროს ღმერთმან მამაცი, პირად მზე, სარო-ტანია!
სხვასა რად მნუკევთ საქმესა? ჩემნი საქმენი სხვანია!
თქვენ თანა ჩემი სიცოცხლე არ ჩემი შესაგვანია.

უცილოდ თავსა მოვიკლავ, გულსა დავიცემ დანასა,
თქვენ დაგხოცს თქვენი პატრონი, სოფელს ვერ დაჰყოფთ ხანასა;
ესე სჯობს: მოგცე საჭურჭლე, მძიმე მარტყია ტანასა,
მე გამაპარეთ, გამიშვით, თვარა დაიწყებთ ნანასა”.

შემოიხსნა მარგალიტი, შემოერტყა რაცა თვალი,
მოიხადა გვირგვინიცა გამჭვირვალი ერთობ ლალი;
მისცა, უთხრა: “გამომიღეთ, გეაჯები გულ-მხურვალი,
მე გამიშვით, ღმერთსა თქვენსა მიავალეთ დიდი ვალი”.

მონათა მიჰხვდა სიხარბე მის საჭურჭლისა ძვირისა,
დაჰვიწყდა შიში მეფისა, ვითა ერთისა გზირისა,
გამოპარება დაასკვნეს მის უებროსა პირისა.
ნახეთ, თუ ოქრო რასა იქმს, კვერთხი ეშმაკთა ძირისა!

რა ოქრო მისთა მოყვასთა აროდეს მისცემს ლხენასა,
დღედ სიკვდილამდის სიხარბე შეაქმნევს კბილთა ღრჭენასა:
შესდის და გასდის, აკლია, ემდურვის ეტლთა რბენასა,
კვლა აქა სულსა დააბამს, დაუშლის აღმაფრენასა.

“She said to herself: ‘Why should I wither the rose of its beauty?
Why should a reasonable man destroy himself beforehand?
Then when in trouble he needs more wits and courage to face it.
God will sustain me, I hope, and give me endurance to struggle’.

Calling the slaves, she said: ‘Listen to me with attention.
Know that Melik, your king is neither my king or my master.
Your king is in error if he believes I will marry his son.
In vain do the trumpets sound, in vain all this noise and rejoicing.

“‘It is not seemly that I be your queen, for my path is elsewhere.
God keep me far from your prince though he bea sun and a cypress.
I am not destined for him. for my heart is pledged to another.
Better to part with my life than become the queen of this kingdom.

“‘I would sooner plunge a knife in my bosom than live here as sovereign.
Then your lord, in his fury, will reap his vengeance upon you.
Be well advised and listen. I shall give you a girdle of jewels.
While there is time. Let me go; let me steal away I entreat you’.

“Then she undid the girdle full of rare pearls and jewels.
She doffed the transparent crown which was made of a single bright ruby.
She said to them: ‘With a burning heart I implore you, take them.
Your duty to God will be done if you help me escape from this palace’.

“Gazing with wonder-struck eyes on the sparking jewels before them
All was forgotten, even the fear of the king. their master.
So they resolved to help her escape for the sake of the jewels.
See what the love of gold can do – that root of all evil!

God gives no joy to the greedy who cherish and hoard up their riches.
The greater his wealth becomes, the greedier he grows.
Greed, till the day of their death, makes them gnash their teeth.
Gold binds the soul to earth and hinders its flight to Heaven.

რა ხადუმთა აუსრულეს საქმე მისი საწადელი,
ერთმან ტანსა აიხადა, მისცა მისი ჩასაცმელი,
სხვანი კარნი გამოარნეს, იჯარვოდა დარბაზს მსმელი.
დარჩა მთვარე გავსებული, გველისაგან ჩაუნთქმელი.

მონანიცა გარდიხვეწნეს, გაიპარნეს მასვე თანა.
ქალმან კარსა დამირეკა, ფატმანობა ჩემი ბრძანა.
გავე, ვიცან, მოვეხვიე, გამიკვირდა მეცა განა!
შინა ყოლა არ შემომყვა: “რად მაწვეო?”, შემანანა.

მიბრძანა: “თავი ვიყიდე მოცემულითა შენითა,
მუქაფა ღმერთმან შემოგზღოს მოწყალებითა ზენითა!
ვეღარ დამმალავ, გამიშვი, ფიცხლავ გამგზავნე ცხენითა,
სადამდის სცნობდეს ხელმწიფე, კაცთა მომწევდეს რბენითა”.

შევე ფიცხლავ საჯინიბოს, ავხსენ ცხენი უკეთესი,
შევუკაზმე, ზედა შევსვი მხიარული, არ მოკვნესი;
ჰგვანდა, ოდეს ლომსა შეჯდეს მზე, მნათობთა უკეთესი.
წახდა ჩემი ჭირნახული, ვერ მოვიმკე, რაცა ვსთესი.

დღე მიიყარა, ხმა გახდა, მოვიდა მისი მდევარი,
მოიცვეს შიგან ქალაქი, შეიქმნა მოსაწევარი;
მე მკითხეს, ვარქვი: “თუ ჰპოვოთ მუნ სასლსა, სადა მე ვარი,
მეფეთა ვიყო შემცოდე და მათთა სისხლთა მზღვევარი!”

მონახეს, ვერა შეიგნეს, შეიქცეს დაწბილებულნი,
მას აქათ იგლოვს ხელმწიფე და ყოვლნი მისნი ხლებულნი.
დაჰხედენ დარბაზის ერთა! შევლენ ისფრითა ღებულნი:
“მზე მოგვეშორვა, მას აქათ ჩვენ ვართ სინათლე-კლებულნი.

მის მთვარისა სადაობა კვლა გიამბო, საქმე კვლაცი;
აწ უწინა ესე გითხრა, რას მექადდა ისი კაცი:
მე, გლახ, ვიყავ მისი ნეზვი, იგი იყო ჩემი ვაცი.
კაცსა დასვრის უგულობა და დიაცსა ბოზი ნაცი.

“So, for the saklt of the jewels the slaves helped the maid to escape.
They hastily made her put on the dress of one of the servants.
Then by a secret door they stole from the palace together.
The serpent eclipsed not the moon, now full and waning no longer

“When they had passed through the city the slaves and the maiden parted.
Reaching my house she knocked on the door and requested to see me.
O, the amazement and gladness I felt as I kissed and embraced her.
But she refused to enter, fearing the arrival of Usen.

“She said to me: ‘I have bought my freedom with what you gave me.
May the great God reward you for all the good you have done me.
I have one favour to as you. Get me a horse, I implore you.
Before the king sends his men, send me away, I beg you’.

“Swiftly I entered the stables and selected the best of my horses.
Nestan looked pleased and she happily smiled as I helped her to mount it.
She was resplendent and bright like the sun that mounts the lion.
Woe, all my labour was lost: I reaped not the crop I had sown.

“Before it was evening the report of her flight had spread through the city.
Soldiers were sent in pursuit by the king in every direction.
When I was questioned, I said: ‘If you find her within my palace
May I be cursed. may I drink the hot blood of my king and my sovereign”.

“Long did they seek the maiden but in vain were all their endeavours.
Finding no trace of the maid, they returned crestfallen and humbled.
Hence are the king and all who beheld her attired in deep mourning.
Sunk in the blackest of gloom, they bitterly wail and lament her.

“Now I shall tell you where and to whom the moon has departed.
But first I will tell of him who came and threatened to slay me.
We were like two forest animals, a doe and buck to each other.
A man is defiled by cowardice, and a woman by shamelessly whoring.

მით არ ჯერ ვარ ქმარსა ჩემსა, მჭლე არის და თვალად ნასი.
ისი კაცი ჭაშნაგირი დარბაზს იყო მეტად ხასი;
ჩვე გვიყვარდა ერთმანერთი, არ მაცვია თუცა ფლასი,
ნეტარძი ვინ სისხლი მისი შემახვრიტა ერთი თასი!

ესე ამბავი მას თანა ვთქვი დიაცურად, ხელურად:
ჩემსავე მოსლვა მის მზისა და გაპარება მელურად.
გამჟღავნებასა მექადდა არ მოყვარულად, მტერულად,
აწ ისრე მკვდარსა ვიგონებ, იშ, თავი ვისსენ მე რულად!

დამექადის, რაზომჯერცა წავიკიდნით თავის წინა.
ოდეს მეხმე, არ მეგონა მე იმისი ყოფა შინა;
მოსრულიყო, მოსლვა ეთქვა; შენცა მოხვე, შემეშინა,
ამად გკადრე: “ნუ მოხვალო”, მოგაგებე მონა წინა.

აღარ დაჰბრუნდით, მოხვედით, შუქნი თქვენ ჩემთვის არენით;
შეიყარენით ორნივე, ჩემზედა დაიჯარენით;
ამად შევშინდი, ღონენი ვეღარა მოვაგვარენით,
იმას, გლახ, ჩემი სიკვდილი გულითა სწადდა, არ ენით.

თუ-მცა ისი არ მოგეკლა, მისრულიყო დარბაზს ვითა,
შემასმენდა ჯავრიანი, გული ედვა ცეცხლებრ წვითა;
მეფე მწყრალი გარდასწმედდა სახლსა ჩემსა გარდაგვითა,
შვილთა, ღმერთო, დამაჭმევდა, დამქოლვიდა მერმე ქვითა!

მუქაფა ღმერთმან შემოგზღოს! – მადლსა გკადრებდე მე რასა-
რომელმან დამხსენ მშვიდობით იმა გველისა მზერასა!
აწ ამას იქით ვჰნატრიდე ჩემსა ეტლსა და წერასა,
აღარ ვიშიშვი სიკვდილსა, ჰაი, ჩავიჭერ ქვე რასა!”

ავთანდილ უთხრა: “ნუ გეშის, წიგნსაცა აგრე სწერია:
მოყვარე მტერი ყოვლისა მტრისაგანც უფრო მტერია;
არ მიენდობის გულითა, თუ კაცი მეცნიერია.
ნუღარ იშიშვი იმისგან, აწ იგი მკვდართა ფერია.

“Usen, my husband, is hateful, lean, ill-favoured and selfish,
The Chachnagir, he whom I loved, was a noble, handsome and gallant.
No mourning weeds shall I wear for him though we loved one another.
And I would eagerly drink, glut on his blood with pleasure.

“Like the weak woman and fool that I was I told him about her.
How I had secretly helped her escape from the king and the city.
He ceaselessly threatened and swore to tell the monarch my secret.
Now that I know he is dead new life has revived within me.

“After the slightest quarrel he would always threaten disclosure.
Thinking him gone from home, I asked you to come to my chamber.
While I was Waiting for you I learnt of his sudden arrival.
Nevertheless you came though I sent a servant to warn you.

“You came and shed over me the radiant rays of your brightness.
When he arrived he saw you; I trembled in fear for your life,
For I was sure you would fight over me and slaughter each other.
Not in mere words but in deed he wished in his heart to slay me.

lf you had left him alive he would surely have gone to the sovereign.
And with his heart ablaze in his rage betray and denounce me.
The king in his wrath would have razed my house and possessions together.
He would have made me devour my children, then stoned me to death.

God will reward and bless you in return for the good you have done!
You have delivered me safely from the gaze of that serpent!
I will mourn my lot no more but accept it with joy, my Avtandil.
Now I fear nothing. Even death has no terror for me any longer”.

Avtandil said to Patman: “Fear not, remember the saying:
A candid and flattering friend is worse than the vilest of foes’.
Therefore a man who is wise will not easily open his heart.
Fear not, for now the corpse-like youth can harm you no longer.