არცაღა დაჯდა ნადიმად, არცაღა ქმნად ხალვათისა;
შერმადინ მახარობელი წავა მისლვისა მათისა,
ფიცხლა წავიდა, სავალი სამ დღე ვლო დღისა ათისა.
მას ლომსა ნახვა უხარის მის მზისა მოკამათისა.

შესთვალა: “მეფე უკადრი ხარმცა მორჭმით და დიდებით!
ამა საქმესა ვიკადრებ შიშით, კრძალვით და რიდებით:
მის ყმისა ვერას ვერ მცნობი ვუხმობდი თავსა ფლიდებით,
აწ ვცან და გაცნევ ყოველსა, მოვალ შვებით და მშვიდებით”.

როსტევან – მეფე უკადრი, მორჭმული, შეუპოველი!
შერმადინ მოციქულობა თვით მოახსენა ყოველი:
ავთანდილ მოვა წინაშე, მის ყმისა ვისმე მპოველი.
ბრძანა: “ვცან ჩემი ღმრთისაგან სააჯო და სათხოველი”.

თინათინს ჰკადრა შერმადინ, ნათელსა მას უღამოსა:
ავთანდილ მოვა წინაშე, გკადრებს ამბავსა ამოსა”.
იგი მით აკრთობს ელვასა, მზისაცა უთამამოსა,
მას საბოძვარი უბოძა, მისი ყველაი დამოსა.

მეფე შეჯდა, გაეგება ყმასა, მუნით მომავალსა;
ამას პირ-მზე მეფისაგან ივალებდა ვითა ვალსა.
მიეგება, მოეგება მხიარული გულ-მხურვალსა,
დიდებულთა ჯარისაგან ზოგი ჰგვანდა ვითა მთრვალსა.

რა მიეახლა, გარდახდა, ყმამ თაყვანის-სცა მეფესა;
აკოცა როსტან, მიმხვდარმან ნიშატთა სიიეფესა;
გულ-მხიარულნი, შვებულნი მივლენ დარბაზსა სეფესა;
მის ყმისა მოსლვა უხარის ყოველსა მუნ მეკრეფესა.

მას ავთანდილ თაყვანის-სცა – ლომთა ლომმან მზეთა მზესა.
მუნ ბროლი და ვარდ-გიშერი გაეტურფა სინაზესა.
პირი მისი უნათლეა სინათლესა ზესთა-ზესა,
სახლ-საყოფი არა ჰმართებს, ცამცა გაიდარბაზესა!

He desired not to feast any longer nor remain alone in his palace.
Bearing the tidings to court, Shermadin hastened before him
Swiftly he fared; in three days he made a fifteen days’ journey.
He desired to set eyes on the maiden whose beauty vied with the sunrays.

He sent a message to Rostevan: “O powerful, illustrious monarch,
Awe and respect overwhelm me as I come before you, great sovereign.
Could I have dared to address you knowing naught of the horseman?
I come now in joy and in safety bringing you news of that stranger”.

Shermadin entered the palace and bending low in deep homage
Delivered the message to Rostevan, the proud and imperious monarch.
“Avtandil comes, your highness, with news of a certain horseman”.
“God the Almighty has granted all that I prayed for”, said Rostevan.

Then to the royal maiden before whom the sun was a shadow
Shermadin said: “He comes to your presence with gladdening tidings”.
Brighter by far than the sunlight flashed the rays of her lustre.
She gave him a magnificent present and robes to all his nobles.

The king with nobles and viziers came out on the road to receive him.
They were impatient and eager to pay due respects to the hero.
The crowds that assembled were vast as they thronged to meet him with praises
To express their warm-hearted blessings as Avtandil made his entry.

When the hero approached the monarch he alighted and bent low before him.
The king, overjoyed to see him, with tear-filled eyes embraced him.
They were happy and in very high spirits as they entered the hall of the palace.
Those assembled rejoiced, and welcomed the sun-faced hero.

Avtandil, the lion of lions did homage to the sun of suns.
Love for each other embellished the jet, the rose and the crystal.
Tinatin’s face was brighter than the light of the brighteSt planet.
Only the sky was a fitting abode for that sun and the lion.

მას დღე დასხდეს ნადიმობად, გაამრავლეს სმა და ჭამა;
ყმასა მეფე ასრე უჭვრეტს, ვითა შვილსა ტკბილი მამა.
მათ ორთავე აშვენებდა: ფიფქსა – თოვნა, ვარდსა – ნამა.
უხვად გასცეს საბოძვარი, მარგალიტი ვითა დრამა.

სმა გარდახდა, თავის-თავის გაიყარნეს მსმელნი შინა;
დიდებულნი არ გაუშვნეს, ყმა დაისვეს ახლოს წინა;
მეფე ჰკითხავს, იგი ჰკადრებს, რაცა ჭირი დაეთმინა,
მერმე მისი, უცნობოსა, რა ენახა, რა ესმინა:

“მას ვახსენებდე, ნუ გიკვირს, თქმა მჭირდეს მიწყივ ახისა!
მზე თუ ვთქვა მსგავსი მისი და ანუ მისისა სახისა,
ვინ უნახავ ქმნის გონება ყოველთა კაცთა მნახისა;
ვარდი დამჭნარი ეკალთა შუა, შორს მყოფი, ახ, ის ა!”

რა ჭირი კაცსა სოფელმან მოუთმოს მოუთმინამან,
ქაცვი ლერწამმან, ზაფრანა იმსგავსოს ფერად მინამან,
ავთანდილ, მისმან მხსენებმან, ღაწვი ცრემლითა მინამან,
წვრილად უამბო ამბავი ან, მისმან მონასმინამან:

“ქვაბნი ომითა წაუხმან, სახლად აქვს დევთა სახლები,
საყვარელისა მისისა ქალი ჰყავს თვით ნაახლები,
ვეფხისა ტყავი აცვია, ცუდად უჩს სტავრა-ნახლები,
არღარა ნახავს სოფელსა, ცეცხლი სწვავს ახალ-ახლები”.

რა დაასრულა ამბავი, საქმე მისისა ჭირისა,
ნახვა მის მზისა ნათლისა, მის თვალად არ დუხჭირისა,
ეამა, უქეს ვარდისა ხელი, მძლედ დანამჭირისა:
ეგე კმა სიმხნე სიმხნისად, რადღა ხარ მომხვეჭი რისა!

გამხიარულდა თინათინ ამა ამბისა სმენითა;
მას დღე იხარებს სმისა და ჭამისა არ-მოწყენითა,
კვლა საწოლს დაჰხვდა მის მზისა მონა სიტყვითა ბრძენითა:
მისლვა ებრძანა, – ეამა, თქმა არ ეგების ენითა.

All now sat down to feasting at a luxurious and sumptuous banquet.
Rostevan smiled in his joy and lovingly gazed on Avtandil.
Snowflakes embellished the sovereign, dewdrops the rose and the crystal.
Pearls were bestowed upon all in a lavish, unceasing shower.

When the gay feasting was over the drinkers went merrily homeward.
But the nobles were told to remain with Avtandil seated before them.
Rostevan asked him to tell them the story of all his adventures,
Give an account of what he had seen and heard of that horseman.

“Be not amazed”, said Avtandil, “to behold me bitterly weeping.
The light of his visage surpasses even the sun in its glory.
Such is the glow of his beauty that all who behold him are maddened.
Far away among thorns the rose has faded and withered.

“When unendurable fate makes a man suffer heart-rending sorrow.
The reed puts forth thorns and the enamel turns to yellow like saffron”.
While he was speaking he sighed and unrestrained tears fell profusely.
He gave a detailed account of all he had heard from Tarlel.

“Tariel’s abode is a cavern captured by force from the Devis.
He dwells there with Asmat the maiden; she is his only companion.
He is attired in the skin of a panther and not in rich garments,
Blind and deaf to the world for an unceasing fire consumes him”.

When he had finished narrating the story of all that befell him,
Of heroes with undaunted courage, of incredible deeds and of battles,
The sight of the light of his sun gladdened his heart and consoled him.
They praised him and said: “O lion, glory to you and your prowess!”

Tinatin’s joy knew no bounds as she listened to Avtandil’s story.
She was delighted to hear the sounds of mirth and of laughter.
Entering his room he beheld the slave of his sun with a message.
Tongue cannot tell his gladness when told she desired to see him.

ყმა წავიდა მხიარული, ლმობიერი, არ გამწყრალი,
ლომი მინდორთ ლომთა თანა მინდორს რული, ფერ-ნამკრთალი,
ყმა სოფლისა ხასიათი, ჯავარი და სრული ლალი,
მაგრა ჰქონდა გულისათვის გული გულსა განაცვალი.

მზე უკადრი ტახტსა ზედა ზის მორჭმული, არ ნადევრი,
წყლად ევფრატსა უხვად ერწყო ედემს რგული ალვა მჭევრი;
ბროლ-ბადახშსა აშვენებდა თმა გიშერი, წარბი ტევრი,
მე ვინ ვაქებ? ათენს ბრძენთა, ხამს, აქებდეს ენა ბევრი!

ყმა მხიარული წინაშე დასვა სკამითა მისითა;
სხენან სავსენი ლხინითა, ორთავე შესატყვისითა;
უბნობენ ლაღნი, წყლიანნი არა სიტყვითა მქისითა;
უთხრა: “ჰპოვეა, პატიჟნი ჰნახენ ძებნითა ვისითა?”

ჰკადრა: “რა კაცსა სოფელმან მისცეს წადილი გულისა,
ხსოვნა არა ხამს ჭირისა, ვით დღისა გარდასრულისა.
ვპოვე ხე, ტანი ალვისა, სოფლისა წყალთა რწყულისა,
მუნ პირი, მსგავსი ვარდისა, მაგრა აწ ფერ-ნაკლულისა.

მუნ სარო, მსგავსი ვარდისა, ვნახე, მისჭირდა, მი, ნები;
იტყვის: “დავკარგე ბროლი და სადა ჰრთავს ბროლსა მინები”.
მით ვიწვი, რათგან ჩემებრვე ცეცხლი სწვავს მოუთმინები”
მერმე კვლა ჰკადრა ამბავი მან, მისგან მონასმინები.

სიარულსა მისგან ძებნად, სრულ პატიჟთა მოსთვლის, ჭირსა,
მერმე ჰკადრა, საწადლისა ღმერთმან პოვნა ვით აღირსა:
“საწუთრო და სოფელს ყოფა, კაცი უჩსო, ვით ნადირსა,
ოდენ ხელი მხეცთა თანა იარების მინდორს, ტირსა.

ნუ მკითხავ, ქება რა გკადრო, ჩემგან რა გაგეგონების?
მისსა მნახავსა ნახული აღარა მოეწონების;
თვალნი მჭვრეტელთა, ვით მზისა ციაგსა, დაეღონების;
ვარდი შექმნილა ზაფრანად, აწ ია შეიკონების!”

Avtandil, eager and joyous, hastened at once to his loved one,
An unscathed, battle-worn lion who had roamed the fields with lions,
Truly a knight of the world a rare inestimable jewel,
Who had exchanged heart for heart and cherished the thought of his loved one.

Tinatin sat on the throne, majestic and proud in her beauty.
Eyebrows and tresses of jet embellished the ruby-hued crystal.
A cypress planted in Eden and watered by streams of Euphrates.
Only Athenian sages could give due praise to that maiden.

Taking his hand, the maiden lovingly made him sit near her.
Happy to be together their words flowed with rapturous freedom,
Yet with profound erudition in fluent and eloquent phrases.
“Victory is yours”, said Tinatin, “in spite of afflictions and hardships”.

“When fate grants a man the desire of his heart”, said Avtandil slowly,
“Like a vile day that is past it befits not man to recall it.
I found him, a cypress in form, watered by waters of sorrow:
The glow of his ruby-bright face is a wan and yellow-hued amber.

“There did I find that cypress, exhausted of strength and of spirit”.
He wept: “Woe is me! I have lost the divine and exquisite crystal.
For him I burn, for like me, unquenchable fires consume him”.
Then once again he narrated the story Tariel had told him:

Recounted again his hardships and the woes he had met on his journey.
“God had compassion upon me and at last I found what I sought for.
He wanders alone in the throes of his sorrow through field and forest.
Like a wild beast he shuns, despises the world and its pleasures.

“Such is his beauty and charm that words suffice not to praise him.
He who beholds him but once will never cast eyes on another.
For like the sun his radiance amazes and blinds the beholder.
The rose now is saffron in colour, a withering nosegay of violets”.

წვრილად ჰკადრა, რა იცოდა, რა ნახულად, რა ნასმენად:
“ვითა ვეფხსა წავარნა და ქვაბი აქვსო სახლად, მენად;
ქალი ახლავს სასურველად, სულთა დგმად და ჭირთა თმენად”.
ვაჲ, სოფელმან სოფელს მყოფი ყოვლი დასვა ცრემლთა დენად!

ქალსა რა ესმა ამბავი, მიჰხვდა წადილი ნებისა,
განათლდა პირი მთვარისა, ვით ნათლად ნავანებისა;
იტყვის: “რა ვუთხრა პასუხი მას სათნებლისა თნებისა,
რაა წამალი მისისა წყლულისა განკურნებისა?”

ყმა ეტყვის: “ვის აქვს მინდობა კაცისა მომცქაფავისა?
მან ჩემთვის დაწვა თავისა დადვა, არ-დასაწვავისა;
დრო დამიც ჩემგან მისლვისა, მითქვამს დადება თავისა,
მზე შემიფიცავს თავისა, ჩემგან მზედ სახედავისა.

ხამს მოყვარე მოყვრისათვის თავი ჭირსა არ დამრიდად,
გული მისცეს გულისათვის, სიყვარული გზად და ხიდად;
კვლა მიჯნურსა მიჯნურისა ჭირი უჩნდეს ჭირად დიდად,
აჰა, მაქვსმცა უმისოსა ლხინი არმად, თავი ფლიდად!”

მზე ეტყვის: “მომხვდა ყოველი ჩემი წადილი გულისა:
პირველ, შენ მოხვე მშვიდობით, მპოვნელი დაკარგულისა,
მერმე, ზრდა სიყვარულისა გაქვს, ჩემგან დანერგულისა,
ვპოვე წამალი გულისა, აქამდის დადაგულისა!

საწუთრო კაცსა ყოველსა ვითა ტაროსი უხვდების:
ზოგჯერ მზეა და ოდესმე ცა რისხვით მოუქუხდების.
აქამდის ჭირი ჩემზედა აწ ესე ლხინი უხვდების,
რათგან შვება აქვს სოფელსა, თვით რად ვინ შეუწუხდების?

შენ არ-გატეხა კარგი გჭირს ზენაარისა, ფიცისა.
ხამს გასრულება მოყვრისა სიყვარულისა მტკიცისა,
ძებნა წამლისა მისისა და ცოდნა ხამს უვიცისა,
ჩემი თქვი, რა ვქმნა ბნელ-ქმნილმან, მზე მიმეფაროს, მი-, ცისა?”

Thus be related to her all he knew and had heard of the swordsman,
How like a panther he dwelled in a cave and roamed the dense forests,
Of the fair maiden who shared his sorrow and lovingly served him.
“Man is condemned” he sighed, “to suffer and endure affliction”.

The maiden smiled kindly at him who had thus fulfilled her desire.
Like the bright sun at noontide her face lighted up with pleasure.
“What can be done”, she asked, “to relieve and comfort the sufferer?
What is the balsam to heal or assuage the pain of his anguish?”

“Who can confide in a man whose words are carelessly uttered?
He for whose sake we suffer has placed his hope in my promise,
For I have given my word to return and never forsake him.
O sun, I have sworn by your life. So can I, my dear one, deceive him?

“A friend never spares any pains to assist a friend who is troubled.
Heart should be given for heart, and love be the bridge of true friendship.
When the beloved is grieved the lover should grieve and give succour.
What is my life without him? Absence from him is torture!”

“The desire of my heart is fulfIlled”, said the sun-like maiden to Avtandil.
“You have returned in safety; you have attained what you sought for.
Worthy, indeed, are you of the love I implanted within you.
You have brought balm for my heart till now consuming in fires.

“Fate, like the weather. Is fickle; sometimes it smiles upon us,
Sometimes it whirls down like a tempest straight from wrathful heaven.
I was deprived of gladness, but now, thanks to you, I am happy.
Why should we grieve and be sad since the world smiles again upon us?

“Your promise to him is, indeed, a pledge both binding and sacred.
The vow of friendship and love should not be forgotten or broken.
You must render him aid by healing the pains of his anguish.
But how, alas, can I live if the sun of my heaven is hidden?”

ყმამან ჰკადრა: “სიახლითა შევჰრთე ჭირი შვიდსა მე რვა,
ცუდი არის დამზრალისა გასათბობლად წყლისა ბერვა,
ცუდი არის სიყვარული, ქვეით კოცნა, მზისა წვერვა,
თუ გეახლო, ერთხელ ვა და, რა მოგშორდე, ათასჯერ ვა!

ვაჲ თუ გავიჭრა, გაჭრილსა სადა, გლახ, დამწვავს სამ ალი!
გული ძეს საგნად ისრისა, მესრის საკრავად სამალი;
დრო სიცოცხლისა ჩემისა დღესითგან ჩანს ნასამალი;
მალვა მწადს, მაგრა გარდახდა ჟამი პატიჟთა სამალი!

მესმა თქვენი ნაუბარი, გავიგონე, რაცა ჰბრძანე!
ვარდსა ქაცვი მოაპოვნებს, ეკალთამცა რად ვეფხანე!
მაგრა, მზეო, თავი მზესა ჩემთვის სრულად დააგვანე,
სიცოცხლისა საიმედო ნიშანი რა წამატანე!”

ყმა ტკბილი და ტკბილ-ქართული, სიკეთისა ხელის მხდელი,
ამას ზედა ეუბნების, ვით გაზრდილსა ამო მზრდელი;
ქალმან მისცნა მარგალიტნი, სრულ-ქმნა მისი საწადელი,
ღმერთმან ქმნას და გაუსრულდეს ლხინი ესე აწინდელი!

რა სჯობს, რა კაცმან გიშერი ბროლ-ლალსა თანა ახიოს,
ანუ ბაღს ალვა საროსა ახლოს რგოს, მორწყოს, ახიოს,
მისსა მჭვრეტელსა ალხინოს, ვერ- მჭვრეტსა ავაგლახიოს!
ვაჲ მოყვარისა გაყრილსა, ახი ოს ეყოს, ახი ოს!

მათ მიჰხვდა ლხინი ყოველი ერთმანერთისა ჭვრეტითა.
ყმა წამოვიდა გაყრილი, მივა გულითა რეტითა.
მზე ტირს სისხლისა ცრემლითა, ზღვისაცა მეტის-მეტითა.
იტყვის: “ვერ გაძღა სოფელი, ვაჲ, სისხლთა ჩემთა ხვრეტითა!”

ყმა წავიდა სევდიანი, მკერდსა იცემს, ამად ილებს,
რომე კაცსა მიჯნურობა ატირებს და გააფრდილებს;
რა ღრუბელი მიეფარვის, მზე ხმელეთსა დააჩრდილებს, .
მის მოყვრისა მოშორვება კვლა აბინდებს, არ ადილებს.

“Your nearness has flamed up my love with a tenfold fury”, he answered .
“Can one who is frozen feel warmth by blowing on icy-cold water?
Vain Is the kiss we send from below to the sun of the heavens.
Yet to be absent from you is fraught with unbearable anguish.

“lf in my wandering alone, the flames of my anguish slay me,
And my sad heart be the target of arrows shot by Satan.
The woes I must bear, alas, wlll shorten the days of my life.
Could I but hide from my sorrow, but, woe, it is late to seek refuge.

“Your words are wise and prudent; I shall yield to the counsel you give me.
Must one be scratched and wounded by thorns while plucking the rose?
Shine, o bright sun in heaven, shed your warm rays upon me.
Give me, I pray, some token to strengthen my heart as I wander”.

Then did that hero of heroes entreat the sun-faced maiden.
Love gave a charm to his words, an eloquent tum to his phrases.
Fulfilling his wish Tinatin gave him a beautiful pearl.
Grant that their lives, O Heaven. Be blessed with delight and rejoicing!

It is joy to the heart for the jet to approach the ruby and crystal,
Or plant and nurture together the aloe tree and tbe cypress.
All who behold them are gladdened, all else is shrouded in sorrow.
Pity the lover condemned to wander alone in his sorrow.

Happiness overflowed in their hearts as they gazed in delight at each other.
He left, but his heart was dissevered. a prey to tormenting reflections.
The sun also groaned and wept loudly, shedding blood tears in abundance .
“Fate finds joy, alas, in drinking our blood”, she lamented.

Agony gnawed at his heart and he smote his breast to uproot it.
Love makes the heart grow languid and melts It with groans and with weeping.
When a dark cloud hides the sun, the earth is wrapped up in darkness;
Thus does the dawn tum to darkness when the lover departs from his loved one.

სისხლმან და ცრემლმან გარევით ღაწვი ქმნის ღარად და ღარად;
იტყვის: “მზე ჩემგან თავისად კმა დასადებლად აღარად;
მიკვირს, თუ გული ალმასი შავმან წამწამმან დაღა რად!
ვირე ვნახვიდე, სოფელო, მინდი სალხინოდ აღარად!

ვინ გუშინ ედემს ნაზარდი ალვა მრგო, მომრწყო, მახია,
დღეს საწუთრომან ლახვარსა მიმცა, დანასა მახია,
დღეს გული ცეცხლსა უშრეტსა დაბმით დამიბა მახია.
აწყა ვცან, საქმე სოფლისა ზღაპარია და ჩმახია!”

ამას მოსთქვამს, ცრემლსა აფრქვევს, ათრთოლებს და აწანწარებს,
გულ-ამოსკვნით, ოხრვა-სულთქვმით მიხრის ტანსა, მიაწარებს.
საყვარლისა სიახლესა მოშორვება გაამწარებს,
ვაჲ, საწუთრო ბოლოდ თავსა ასუდარებს-აზეწარებს!

ყმა მივიდა, საწოლს დაჯდა, ზოგჯერ ტირს და ზოგჯერ ბნდების,
მაგრა ახლავს გონებითა საყვარელსა, არ მოსწყდების;
ვით მწვანვილსა თრთვილისაგან, პირსა ფერი მოაკლდების.
ჰხედავთ, ვარდსა უმზეობა რაგვარ ადრე დააჩნდების!

გული კრულია კაცისა, ხარბი და გაუძღომელი,
გული ჟამ-ჟამად ყოველთა ჭირთა მთმო, ლხინთა მნდომელი,
გული – ბრმა, ურჩი ხედვისა, თვით ვერას ვერ გამზომელი,
ვერცა ჰპატრონობს სიკვდილი, ვერცა პატრონი რომელი!”

რა გულსა უთხრნა გულისა სიტყვანი საგულისონი,
თვით მარგალიტნი მოიხვნა მის მზისა სამეყვისონი,
მის მზისა მკლავსა ნაბამი, მათ კბილთა შესატყვისონი,
პირი დასდვა და აკოცა, რემლი სდის, ვითა ბისონი.

რა გათენდა, კაცი მოვა მომკითხავი, დარბაზს მხმობი.
ყმა წავიდა ლაღი, ნაზი, ნაღვიძები, ძილ-ნაკრთობი.
ერთმანერთსა ეჯარვიან, დგას მჭვრეტელთა ჯარი მსწრობი;
მეფე მინდორს ეკაზმოდა, მოემზადა დაბდაბ-ნობი.

Blood and hot tears intermingled and flowed down in myriads of channels.
“‘One must accomplish more than sacrifice life,’ said my loved one.
O, How my adamant heart is branded and burned by her lashes.
Till I behold her. O World, grant me no gladness, I beg you”.

He who tm now was a cypress planted and succGlured in Eden,
Is pierced through the heart by fate with a ruthless thrust of its dagger.
Woe! my poor heart is caught in a net of unquenchable fires!
This transient world is false, like a dream delusive and fieeting!

Buried in harrowing thoughts he writhed in the throes of his anguish.
Groaning, he trembled and shuddered as sobs burst forth from his bosom.
The rapture of being together was embittered, alas, by the parting!
Woe! in the end a shroud and a grave is the lot of a mortal!

Avtandil entered his chamber, sinking, half-fainting in languor.
Sometimes he weeps and swoons, but in spirit is near his beloved.
His face is haggard and pale like verdure covered with hoar-frost.
See how the lack oi the sun has made the fair rose wither.

Cursed is the heart of man, insatiable, greedy and reckless.
For pleasure and joy he endures unheard of grief and afflictions.
Blind is the heart of man, the slave and the sport of passions,
Yet for all tliat no king upon earth, even death, can rule It.

Thus he conversed to his heart in phrases relentlessly bitter.
He took from his pocket the bracelet of pearls, the gift she had given him.
The bracelet had encircled her arm. He compared the pearls to her teeth.
TenderIy kissing the token, his tears flowed profusely and freely.

Early next morning there came a summons to go to the palace.
Though he was sleepless and weary, he at once obeyed and went forward.
A host of spectators had come and were thronging the palace to see him.
Clarion and drum resounded and the king was attired for the chase.